Wat waren Danielle Harkes en ik enthousiast toen we in het voorjaar woonzorgcentrum De Nottebohm in Antwerpen bezochten en daar buurtcoach Inge Melis ontmoetten. Haar verhaal raakte ons direct en we waren onder de indruk  van haar ervaringen en enorme betrokkenheid. Tijdens datzelfde bezoek ontmoetten we Koen Kuylen die in Antwerpen veertig zorgzame straten wist te initiëren. Ook zijn verhaal was hartverwarmend én leerzaam. Het deed ons denken aan vergelijkbare initiatieven in Nederland. Daarom leek het ons interessant om een kleinschalige uitwisseling te organiseren tussen enkele Nederlandse en deze twee Vlaamse initiatieven. Dat hebben we vanuit ZorgSaamWonen en Nederland Zorgt voor Elkaar onlangs gedaan. Met deze impressie van de bijeenkomst willen we de opgedane kennis verder verspreiden.

Actieve bewonersorganisatie

We organiseren de bijeenkomst in een prachtig pand, een oud zusterhuis, in Rotterdam waar ‘aktiegroep het Oude Westen’ vertoeft. Deze bewonersorganisatie bestaat al sinds de jaren 70. Destijds wilde de gemeente de wijk ‘het Oude Westen’ slopen. De actieve bewonersorganisatie wist dit te voorkomen. De wijk bleef behouden en de aktiegroep zet zich sindsdien in om de wijk nóg mooier te maken. Het is één van de bewonersorganisaties in Rotterdam die nog steeds bestaat door verschillende subsidiepotjes aan te spreken. En dus nog steeds als ondersteuner en spin in het web voor de bewoners van het Oude Westen fungeert.

Janet Vos, directeur van ‘stichting Opzoomer Mee’, licht toe dat haar organisatie in opdracht van de gemeente, budgetten toekent voor straatactiviteiten. En dat in deze wijk de actiegroep ook als uitbetaalpunt fungeert. “Het is fijn dat we op deze bijzondere, en bovendien ook nog gunstig gelegen locatie terecht kunnen.”
 

Zorgzame Straten in Antwerpen

Na een voorstelrondje geven we het woord aan Koen Kuylen. Hij vertelt ons meer over de zorgzame straten. Volgens hem kan zijn verhaal in één zin worden samengevat: “buurtgerichte zorg kan niet zonder zorggerichte buren”. Hij probeert buren een zorgzame houding mee te geven. Dat is de basis voor het bieden van spontane hulp. Als je elkaar herkent, groeit het vertrouwen en durf je makkelijker hulp te vragen of hulp te bieden. Het gaat vaak over ‘het kleine helpen’, zoals een lamp verwisselen of vervoer naar het ziekenhuis. Buren kunnen goed signaleren en zien vaak meer dan een professional. Ook betrekt hij winkeliers bij de ontwikkeling van zorgzame straten. Het is belangrijk dat winkeliers tijd maken voor een ‘klapke’, een praatje, en dat ze weten waar ze mensen eventueel naartoe kunnen verwijzen. Een speciale flyer met info voor de winkeliers is hiervoor beschikbaar. Koen grossiert sowieso in allerlei folders en deelt deze ook ruimhartig aan ons uit.

Inge Melis werkt al bijna 26 jaar in de zorg, bij woonzorgcentrum De Nottebohm in Antwerpen, en zag dat mensen langer thuis kunnen wonen als zij een netwerk om zich heen hebben. Zij is ouderen thuis gaan bezoeken om zo’n netwerkje op te bouwen en buurtbewoners met elkaar te verbinden. Zij heeft in haar acht jaar als buurtcoach ervaren dat het goed is om naast de mensen te staan die ze bezoekt. ‘Niet al een doel hebben met een bezoek, maar gewoon aanwezig zijn’, is haar recept. Verder is het raadzaam diverse activiteiten te organiseren zodat er voor ieder wat wils is. Denk aan  natuurwandelingen, concerten of gezellige ochtenden met koffie en gebak. Uit die activiteiten ontstaan vaak nieuwe initiatieven, zoals een breiclub.
 

Voorzorgcirkels en binnenbuurten

Annemarie van de Wal vertelt over de voorzorgcirkel. Dat is een kring van acht tot  vijftien mensen die met elkaar afspreken om naar elkaar om te zien. Bijna iedere voorzorgcirkel is weer anders. Het kan ook op verschillende manieren worden georganiseerd: zonder of juist met professionals, , geïnitieerd door een welzijnsorganisatie of corporatie of juist alleen door bewoners. Het kan tijdelijk zijn, bijvoorbeeld als iemand uit het ziekenhuis komt en een aantal mensen om zich heen verzamelt voor hand en spandiensten. Het kan ook langdurig zijn. Het doel is hetzelfde: elkaar helpen. Het is fijn als de mensen in een voorzorgcirkel niet meer dan tien minuten lopen of fietsen bij elkaar vandaan wonen.

Hoe vaak Marion Mulder van het netwerk Amsterdamse Stadsdorpen niet de vraag krijgt: ‘zorgzame wijken, dat is toch alleen in dorpen mogelijk’? De Stadsdorpen Amsterdam laten zien dat dit geenszins het geval is. Veertien jaar geleden ontstond het eerste Stadsdorp. Inmiddels zijn er 34 Stadsdorpen en er komen er nog meer bij. Sommige Stadsdorpen werken met ‘binnenbuurten’. Dat zijn  buurten op straatniveau. Mensen hebben binnen zo’n buurt nauwer contact met elkaar, ze helpen elkaar met basale hulpvragen zoals boodschappen doen voor elkaar  of helpen bij vervoer. Iedere binnenbuurt heeft een coördinator. Het netwerk van Stadsdorpen zorgt voor informatie en verbindt de dorpen met elkaar.
 

Lief en Leedstraten

Wat Amsterdam kan, dat kan in Rotterdam ook! En hoe! Rotterdam is koploper wat betreft de Lief en Leedstraten. In deze Lief en Leedstraten letten mensen op elkaar. Het concept Lief en Leedstraat is tien jaar geleden ontwikkeld door de Stichting Opzoomer Mee Rotterdam. Deze gemeente heeft inmiddels ruim 900 van deze straten, en ze zijn ook buiten de stad  te vinden. Nederland telt al 2500 Lief en Leedstraten in bijna vijftig gemeenten. Er zijn veel varianten van deze straten, maar het  concept is eenvoudig en dat is meteen ook een grote kracht. In iedere straat is er een gangmaker die een lief en leedpotje beheert en ervoor zorgt dat mensen die aandacht krijgen die ze nodig hebben, zoals. een bloemetje voor iemand die uit het ziekenhuis komt. Zo’n gangmaker weet ook anderen in te schakelen. Ireen van der Lem toont divers materiaal dat ontwikkeld is voor de Lief en Leedstraten, zoals een handig starterspakket voor beginnende straten. Daarnaast is er een peilstok waarmee wordt geprobeerd inzichtelijk te maken of er door de Lief en Leedstraten meer burencontact is. Ireen is er allang van overtuigd. In de verschillende appgroepjes van de straten ziet zij positieve contacten ontstaan. Voor haar betekent dit tegengif bij alle nare dingendie ze op het journaal ziet.

Nabijheid is de sleutel

Alle initiatieven hebben te maken met mensen die minder goed te bereiken zijn. Het helpt om verschillende activiteiten aan te bieden, waaronder ook concrete, zoals het repareren van spullen of het werken in de (moes)tuin. Dan hoef je minder sociaalvaardig te zijn om toch mee te kunnen doen. De attenties uit het lief en leedpotje helpen ook. “Contact leggen met iets in je handen verlaagt de vraag- en aanbod verlegenheid”, weet Ireen uit ervaring. Ook moet je het respecteren als iemand echt niet wil meedoen. Soms kan er toch een ingang zijn of de juiste gebruiksaanwijzing worden gevonden. Je moet aan verschillende knoppen draaien, is de conclusie.

Nabijheid is één van de basisingrediënten  om een zorgzame buurt tot een succes te maken, naast enthousiaste kartrekkers en geduld. “Het heeft een eigen ritme, het kost tijd en dat moet je respecteren”, aldus Koen. Het gaat vaak over wat Koen zo mooi ‘het kleine helpen’ noemt. Professionals zijn er voor de complexe hulpvragen, zoals medische zorg.

We hebben nog veel meer thema’s die we willen bespreken. Dat doen we de volgende keer. Intussen sturen we elkaar relevante informatie toe en weten we elkaar te vinden. De inspiratie die we hebben gevoeld en gedeeld, nemen we in onze tassen mee naar huis, om die eruit te halen als we het kunnen gebruiken.

Op de terugweg fiets ik van het station naar huis. In mijn buurt zeg ik de buurman aan het eind van de straat net even iets enthousiaster gedag. Het werkt direct, want ik krijg nageroepen: “Je fietslamp doet het niet. Wist je dat? Straks krijg je een boete.” Kijk, de zorgzame houding is er ook al in mijn straat.

Yvonne Witter

ZorgSaamWonen                                                               

Lees meer:

• Aktiegroep Het Oude Westen
• Stichting Opzoomer Mee
• Artikel over de zorgzame straten van Koen in Antwerpen
• Artikel over De Nottebohm in Antwerpen en het werk van Inge als buurtcoach
• Informatie over de voorzorgcirkel
• Informatie over de Lief en Leedstraat
• Informatie over de stadsdorpen Amsterdam

Henk Geene is de bedenker van de Voorzorgcirkel. Hij publiceert regelmatig over Vergrijzing en Ouderenzorg. Voor hem is actieve deelname van ouderen in de zorg  voor ouderen een belangrijke sleutel voor de oplossing. Voor NLZVE schrijft hij in de komende maanden een aantal blogs op persoonlijke titel.

In Oost Brabant ontwikkelen we momenteel langs drie wegen voorzorgcirkels:

• In huurappartementen van de woningcorporatie
• na indicatiestelling door de thuiszorgorganisatie
• in wijken en dorpen

Voorzorgcirkels in huurappartementen van de woningcorporatie

In de huurappartementen van woningcorporaties in Nederland woont 20 á 25% van de ouderen. Lukt het hier om voorzorgcirkels te ontwikkelen, dan bedien je een substantieel deel van de ouderen in Nederland. Een tweede reden om hier te starten, ligt in het gegeven van de nabijheid: in  huurappartementen wonen de ouderen dicht bij elkaar. Het uitgangspunt is dat de leden van een voorzorgcirkel op loop- en fietsafstand van elkaar wonen. Zeker gezien het gegeven dat nu en in de nabije toekomst nagenoeg alle mensen tot het einde van hun leven thuis blijven wonen, is nabijheid een vereiste. Het grootste deel van de dagelijkse, niet fysieke zorg aan thuiswonende, zorgafhankelijk ouderen, zal geleverd (gaan) worden door gezonde, vitale ouderen. Dicht bij elkaar wonen, is dan wel zo handig.

Als we de voorzorgcirkels gaan ontwikkelen in huurappartementen, nemen allereerst contact op met de bewonerscommissie. We leggen de problematiek uit die de vergrijzing van onze maatschappij met zich meebrengt en motiveren de bewonerscommissie om samen met ons  de uitnodigingsbrief te schrijven aan de bewoners. In de uitnodigingsbrief wordt het probleem van de vergrijzing uitgelegd en de bewoners wordt gevraagd hierover met elkaar in gesprek te gaan.

Een belangrijk onderdeel van de bijeenkomst is de opgestelde vragenlijst, met behulp waarvan we inventariseren of de oudere een netwerk om zich heeft gebouwd. Verder inventariseren we welke hulp de gezonde, vitale oudere kan/wil bieden en wat de hulpvragen zijn. We zien dat op het moment dat we de ingevulde vragenlijsten met elkaar doornemen, spontaan hulpaanbod en hulpvraag aan elkaar gekoppeld worden. Onze ervaring is dat 3 bijeenkomsten met bewoners van de corporatiewoningen, voldoende zijn om tot een voorzorgcirkel te komen.

Voorzorgcirkels na indicatie door de thuiszorgorganisatie

De aanpak bij de thuiszorgorganisatie is weer van een heel andere aard. We gebruiken het moment van ‘indicatiestelling thuiszorg’, om in gesprek te komen met de oudere en zijn omgeving over de noodzaak van het ontwikkelen van een hulp- en steunstructuur. We kiezen voor dit moment omdat er sprake is van een urgentiebeleving, als de nood zo hoog is dat een indicatie thuiszorg geëigend is. De wijkverpleegkundige die de indicatie stelt, legt uit dat de thuiszorg alleen de fysieke zorg kan bieden en dat de overige hulp en steun vanuit een op te zetten netwerk geleverd zal moeten worden. Zowel de betrokkene zelf als zijn/haar directe omgeving, zien de noodzaak van een hulp- en steunstructuur dan wel in. Dit is een essentieel verschil met de andere twee routes waarlangs voorzorgcirkels worden ontwikkeld. Daar is de urgentiebeleving in veel mindere mate aanwezig.

Door een van de wijkverpleegkundigen van de thuiszorgorganisatie, die meedoet aan de pilots, is inmiddels een voorzorgcirkelspel ontwikkeld. Het spel is een rond bord met drie cirkels. Deze cirkels zijn weer onderverdeeld in verschillende vakken zoals, familie, buurt, vrijwilligers, kennissen en vrienden. De buitenste cirkel betreft mensen die verder weg wonen en niet dagelijks langs kunnen komen. De middelste cirkel is voor mensen die wat dichterbij wonen en de binnenste kring is voor mensen die dicht bij de cliënt  staan en ook gemakkelijk bij de cliënt  op bezoek kunnen komen. Op deze manier kan snel inzichtelijk gemaakt worden hoe bij  de cliënt de situatie er uit ziet en hoe  deze zelf een voorzorgcirkel kan creëren.

Voorzorgcirkels in wijken en dorpen

Bij deze derde route spelen de ouderenorganisaties zoals die van de KBO (Katholieke Bond voor Ouderen) een belangrijke rol. De lokale ouderenorganisaties organiseren bijeenkomsten met als doel om ouderen er bewust van te maken dat de vergrijzing zo massaal is, dat er onvoldoende zorgpersoneel is voor alle hulpvragen. Met andere woorden: de ouderen zelf zijn aan zet. Met name de gezonde, vitale ouderen zullen de hand moeten reiken aan de zorgafhankelijke ouderen. Vóór de pauze wordt de problematiek van de vergrijzing uitgelegd en na de pauze gaat men in groepjes overleggen over de voorzorgcirkels. De ouderen zitten dan per straat of een groepje straten bij elkaar.

Een probleem bij deze benaderingswijze, vergeleken met de benaderingswijze in het geval van de huurappartementen, is het ontbreken van voldoende sociale cohesie in de wijken. Vergeleken met de individuele aanpak vanuit de indicatiestelling thuiszorg, is het urgentiebesef bij veel ouderen bij deze derde route, nog onvoldoende  aanwezig. Op dit moment hebben de meeste 75-plussers nog een attitude van: ‘Ik ben nu nog gezond, er is nu nog niets aan de hand’. De meeste komen pas in actie als zich een concreet probleem aan dient, al zie ik sinds kort een lichte verschuiving in de richting van voorzichtig  voorsorteren op het ouder worden.

Teruggerekend naar 2020 gaat de vergrijzing tot 2040 nog verdubbelen. Een verdubbeling van het aantal ouderen, betekent ook een verdubbeling van het aantal zorgafhankelijke ouderen. Normaal gesproken zou dit ook een verdubbeling van het aantal thuiszorgmedewerkers moeten inhouden om al het extra werk te verrichten. Déze verdubbeling zal echter niet plaats vinden. Integendeel. Onlangs heeft onze regering besloten dat het aantal werkenden in de zorg niet meer mag toenemen. Nu werken 1 op de 6 werkenden in Nederland  in de zorg. Daar blijft het bij de komende jaren.

Het is goed om ons te realiseren dat onder de verpleegkundigen het ziekenhuis veel populairder is dan de thuiszorg. Dat is uit onderzoek gebleken. Met andere woorden: het slot op de zorg wat betreft de personele ruimte, zal vooral de thuiszorg treffen. De vraag is nu waar we vrijwilligers vinden die in de thuiszorg willen investeren in de vorm van hulp en steun bieden. We weten dat allerlei clubs, stichtingen en verenigingen naarstig op zoek zijn naar vrijwilligers. Iedereen vist uit dezelfde vijver en daar is nu al sprake van overbevissing.

Is dit alles een rampzalige ontwikkeling? Ik denk dat het meevalt. Een verdubbeling van de vergrijzing betekent ook een verdubbeling van het aantal gezonde, vitale ouderen. Deze gezonde, vitale mensen zijn in staat om hun zorgafhankelijke (enigszins oudere generatie-genoten) de hand te reiken. Ouderen hebben ook aangegeven dat ze dat willen doen. En aan die handreiking zitten ook een aantal voordelen voor hen. Als zij nu hun wat oudere leeftijdgenoten gaan helpen, is dat gewoon geworden als zij tezijnertijd zelf  zorgafhankelijk worden. Dan staan er ook anderen voor hen klaar.

Ik ben dus positief gestemd als het gaat om de gevolgen van de oplopende vergrijzing op te vangen. In principe kan het, maar er moet wel aan één voorwaarde voldaan worden: de gezonde, vitale oudere van nu moet de slag om de zorgafhankelijke leeftijdgenoten te gaan helpen wel maken. Het moet tussen de oren komen zitten. Een shift in de mindset en dat is voor die generatie niet gemakkelijk. Zij komt uit een situatie waar “ieder voor zich” dominant was en nu dient men te gaan denken in termen van gezamenlijkheid en samenredzaamheid en dat is niet eenvoudig.

Daar komt bij dat de vraag naar hulp en steun niet alleen in aantal toeneemt maar ook in complexiteit. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat men tot ongeveer het einde van zijn leven thuis blijft wonen en hoe ouder men wordt hoe complexer de zorgvraag. Dit houdt in dat meerdere  vitale ouderen  nodig zijn om een zware zorgafhankelijke oudere te helpen. Er zal dus afstemming en overleg nodig zijn. Het is wel vrijwillig maar niet vrijblijvend.

Conclusie: de oplopende vergrijzing hoeft geen extra probleem met zich mee te brengen, indien we er als gezonde, vitale ouderen in slagen om onszelf deelgenoot van de oplossing te maken. Het aantal medewerkers in de thuiszorg mag weliswaar niet meer groeien, maar het aantal gezonde en vitale ouderen groeit gewoon met de vergrijzing mee.

Henk Geene

Henk Geene is de bedenker van de Voorzorgcirkel. Hij publiceert regelmatig over Vergrijzing en Ouderenzorg. Voor hem is actieve deelname van ouderen in de zorg  voor ouderen een belangrijke sleutel voor de oplossing. Voor NLZVE schrijft hij in de komende maanden een aantal blogs op persoonlijke titel.

De vergrijzing van Nederland en de gevolgen daarvan voor ons allemaal, zijn sinds kort wekelijks een item in de landelijke media. Het dringt door bij de mensen dat we met nog een nieuwe crisis erbij te maken hebben.  

Op steeds meer plaatsen in het land worden initiatieven genomen om de gevolgen van de vergrijzing op te vangen. Dit is hard nodig omdat het personeelstekort in de thuiszorg jaarlijks zal toenemen. Met name thuiswonende ouderen zullen dit aan den lijve gaan ervaren. 
In 2021 ontwikkelde ik het concept van de “voorzorgcirkels”. Centraal in de voorzorgcirkels staan twee elementen: gezonde vitale ouderen helpen zorgbehoeftige ouderen en hulpvraag en hulpaanbod worden in onderling overleg op elkaar afgestemd. Op dit moment ontstaan er in Nederland interessante varianten op de voorzorgcirkels. Twee voorbeelden wil ik hier schetsen.

In een dorp van 17.000 inwoners  Brabant heeft de plaatselijke zorgcoöperatie een “zorgcirkel voor kortdurende hulp” opgericht. Inwoners kunnen hulp krijgen voor een maximale periode van een maand.  De hulp wordt gegeven door leden van de zorgcoöperatie die bereid zijn minimaal  één dag per maand beschikbaar te zijn voor de hulpvrager. Veertig leden hebben zich aangemeld. Beschikbaar zijn wil hier zeggen dat de hulpvrager wel dan niet een beroep doet op de hulpverlener. De hulpvrager weet in ieder geval dat er elke dag iemand beschikbaar is. Het is een prachtig initiatief.
In een ander dorp heeft men een telefoondienst opgericht. Mensen in het dorp die hulp nodig hebben, kunnen contact opnemen met de telefoondienst. Zeven inwoners hebben zich bereid verklaard om een dag per week de telefoondienst te bemensen. Dertig andere inwoners hebben  zich aangemeld als hulpverlener en hun hulp is geïnventariseerd. Degene die de telefoondienst bemenst, koppelt de hulpvraag aan de hulpverlener. Ook dit is een prachtig initiatief.

Een paar zaken  in deze twee initiatieven vallen op als je ze vergelijkt met de voorzorgcirkels. Beide initiatieven laten zien dat de initiatiefnemers een voorzichtige start maken. Het gaat in beide gevallen om kleine, eenvoudige hulpvragen. Als start is dit een goed uitgangspunt. Beter voorzichtig beginnen dan  afschrikken met zware verzorgingsafspraken met hulpbehoeftigen. Ook is het prima om met directe hulpvragen te starten in plaats van met voorzorgsmaatregelen. 
In het geval van voorzorgcirkels is er sprake van een preventieve actie: men treft maatregelen “voor het geval dat”, uit voorzorg dus. Als je de 80 gepasseerd bent, ben je kwetsbaarder dan wanneer je 50 bent. Er kan je zomaar plotseling iets overkomen. Hetzelfde geldt voor hulp i.p.v. zorg. De voorzorgcirkel heet mede zo, omdat het zorgen voor elkaar en zorg hebben om elkaar centraler komt te staan naarmate  je ouder wordt.

Het aantal zorgafhankelijke ouderen gaat als gevolg van de vergrijzing verdubbelen, terwijl er geen thuiszorg personeel bij zal komen. Dat betekent een verschraling van de thuiszorg. Als ouderen moeten we ons dus voorbereiden op zorgtaken: iemand helpen om steunkousen aan te trekken, ouderen uit en in bed helpen, iemand naar het toilet brengen etc. Als je wilt weten wat er op ons afkomt, dan moet je kijken naar de laatste 2 jaar van het leven van ouderen. Dan wordt duidelijk wat ouderen zelf niet meer kunnen en wat wij als gezonde, vitale ouderen over moeten nemen.  Dat is de stip op de horizon. Daarop zullen we moeten voorsorteren. De puur lichaamsgebonden zorg zal voorlopig nog wel door de thuiszorg gedaan worden, maar al het andere zullen wij in onderling overleg over moeten nemen. Het is niet anders.

Henk Geene

Oktober was de maand waarin (bijna) alles weer mocht. Maar ook de maand waarin het coronatoegangsbewijs  zijn intrede deed. In Austerlitz leidde dit tot behoorlijk wat discussie. Wat mag wel en wat niet in het dorpshuis? En welk belang heeft voorrang: dat iedereen kan meedoen - ook mensen die die niet gevaccineerd willen (of kunnen) worden - of de angst van kwetsbare mensen om besmet te worden door ongevaccineerde dorpsgenoten? Ik vind het uiterst ingewikkeld en heel lastig om dit in harmonie op te lossen. En om mijn persoonlijke standpunt ondergeschikt te maken aan de opinie van de meerderheid.

Tijdens de herfstvakantie was ik een weekje in Spanje, nog even genieten van mooi nazomerweer in de prachtige stad Segovia. Daarom een vrij kort verslag dit keer.

NACIC
Ik was gevraagd om te spreken tijdens de plenaire openingssessie van de North American Conference on Integrated Care. Online natuurlijk. De keynote werd gegeven door een goede bekende in de wereld van de commons en uitvinder van de ABCD-methode: Cormac Russell. Wat een inspirerende man is dat! Hopelijk kunnen we hem eens naar Nederland halen.

Kennismakingsavond bewoners Hart van Austerlitz
Diezelfde avond kon eindelijk een ontmoetingsavond plaatsvinden met en voor de bewoners van het Hart van Austerlitz. Die wonen er al meer dan een jaar! Het was een heel gezellige en informatieve avond, die door een kleine 50 bewoners, jong en oud, werd bezocht. Marianne en ik waren namens Austerlitz Zorgt aanwezig om aan de bewoners te vertellen wat zij van ons kunnen verwachten en om te inventariseren welke verdere wensen er leven.

GideonsB
Op 7 oktober bezocht ik een bijeenkomst met een bont gezelschap op initiatief van GideonsB, een club van zorgbestuurders die een andere benadering kiezen dan de gebruikelijke. In plaats van 'van A naar A+' (dezelfde dingen beter gaan doen) 'van A naar B' (écht veranderen, naar plan B dus). Zij zien in de enorme groei van burgerinitiatieven een duidelijke indicatie van behoefte en urgentie. De vraag is: kunnen we de krachten bundelen? Een goed begin, wordt vervolgd.

Inspiratiemiddag Zorgzame Gemeenschappen
De laatste week van oktober stond grotendeels in het teken van de voorbereiding van de Inspiratiemiddag Zorgzame Gemeenschappen, die Nederland Zorgt Voor Elkaar samen met KNHM foundation en Triodos Bank organiseerde. Door de komst van Koning Willem-Alexander moest de middag van minuut tot minuut gepland worden, in overleg met de Dienst Koninklijk Huis, de Rijksvoorlichtingsdienst en de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging. En vervolgens natuurlijk weer afgestemd met het organiserend comité. Maar het resultaat was geweldig! Ongeveer 100 actieve bewoners uit het hele land waren aanwezig om in workshops ervaringen uit te wisselen en elkaar te inspireren. Wij waren te gast in het prachtige kantoor van de Triodos Bank te Driebergen. Jitske Kramer gaf een cabareteske, maar inhoudelijk heel rijke voordracht. Het voorzitterschap werd op professionele en charmante manier ingevuld door Tine de Moor. Een memorabele middag, waarvan ik nog dagen moest bijkomen. Gelukkig was het op een vrijdagmiddag!